به نیرویی که قلب از طریق پمپاژ جریان خون به دیوارة رگ‌ها وارد می‌کند، فشارخون گفته می‌شود. افزایش یا فشار پایین خون که اغلب به‌صورت مزمن و خاموش است، در افراد مختلف به‌ویژه سالمندان می‌تواند مشکلات متعددی به همراه داشته باشد. در نتیجه لازم است به حفظ فشار خون نرمال در سالمندان توجه ویژه‌ای داشته باشید پس نه‌تنها کنترل فشار خون نرمال در سالمندان لازم است، بلکه جوانان نیز باید نسبت به کنترل فشارخون خود توجه داشته باشند و در صورت وجود علائم به دکتر متخصص فشار خون مراجعه نمایند.
۲ مقدار عددی برای نمایش پر فشاری خون هر فرد تعیین شده است. عدد اول با نام علمی سیستولیک مقدار بزرگ‌تری را نشان می‌دهد. این مقدار در حقیقت بیانگر فشاری است که قلب حین پمپاژ خون موجود در رگ‌ها به دیواره رگ وارد می‌کنند.
عدد دوم با نام علمی دیاستولیک عدد کمتری را نشان می‌دهد. این عدد در واقع نشان‌دهنده فشاری است که در هنگام بازگشت خون به قلب به دیوارة رگ‌ها وارد می‌شود. در حال حاضر محدوده فشار خون نرمال در سالمندان ۱۲۰/۸۰ (سیستولیک/دیاستولیک) یا به‌اصطلاح عامیانه ۱۲ روی ۸ اعلام شده است. این مقدار برای بزرگسالان جوان‌تر نیز همین مقدار است و تفاوتی ندارد.
هایپرتنشن یا فشارخون بالا در سالمندان چیست؟
بر اساس آخرین گزارش‌های پزشکی فشار بالا یا هایپرتنشن عدد ۱۳۰ روی ۸۰ می‌باشد. مشاهده مقادیری بیش از این مقدار بیانگر فشارخون بالا و خطرناک است. در واقع زمانی میتوان عارضه فشار را به فردی نسبت داد که به طور متوسط در اغلب اوقات فشار فرد بالا باشد.
زیرا دو نوع افزایش فشار داریم؛ اولی فشاری که به‌صورت موقتی و بر اثر اتفاقات روزمره مثل استرس رخ می‌دهد و دیگری فشاری که به شکل تدریجی ایجاد شده و به شکل مزمن و پایدار باقی می‌ماند. بنابراین باید برای فشارخون طبیعی در افراد مسن و سایر افراد، فشار فرد روی عددی پایین‌تر از این مقدار نگه داشته شود.
برای افراد کهن‌سال رعایت مواردی همچون کنترل استرس، کاهش مصرف نمک، کاهش یا عدم استفاده از نوشیدنی‌های الکلی، پرهیز از کشیدن سیگار، مصرف نمودن داروهای ضد فشارخون، انجام دادن فعالیت‌های بدنی سبک و تغییر سبک زندگی می‌تواند برای دستیابی به فشار خون نرمال در سالمندان مؤثر باشد.
هایپرتنشن یا فشار خون پایین به چه معناست؟
همان‌طور که اشاره شد فشار شریانی طبیعی در افراد سالمند عدد ۱۲۰ روی ۸۰ یا چیزی کمتر از ۱۳۰/۸۰ است. اما افت غیرطبیعی فشار هم مشکل‌ساز است. بر اساس آخرین آمارهای پزشکی هایپوتانیوس یا هیپوتنشن به فشار شریانی کمتر از ۹۰/۶۰ که خارج از محدودة طبیعی است، گفته می‌شود.
البته فشارخون پایین در افراد مسن به‌اندازه افزایش فشار برای آنها خطرناک نیست، بااین‌حال نباید نسبت به آن بی‌تفاوت باشید، چرا که این عارضه برای کهن‌سالان همیشه بی‌خطر نخواهد بود.
عدم داشتن تمرکز و احساس سرگیجه، نفس‌کشیدن کم‌عمق و ضعیف، داشتن احساس سنگینی و خستگی، کاهش آب بدن، احساس بی‌حالی و کرخی و در برخی مواقع غش و بی‌هوشی و احساس سنگینی و ضعف در عضلات و سر از مهم‌ترین از علائم کاهش زیاد فشار شریانی در افراد مسن است.
چنانچه افت فشار بیش از حد نرمال باشد ممکن است سالمند دچار شوک شدید شود که در برخی مواقع می‌تواند منجر به مرگ وی گردد. بنابراین توصیه می‌کنیم در صورت مشاهده هر یک از این علائم فوراً با اورژانس تماس بگیرید.
باتوجه‌به توضیحات ارائه شده در خصوص فشار پایین و فشار بالا، میتوان فشار شریانی ی بین فشارهای حداکثر ۱۳ روی ۸ و حداقل ۹ روی ۶ را محدوده فشارخون طبیعی در افراد مسن در نظر گرفت.
همان‌طور که اشاره شد فشار بالای خون و پایین عوارض عمده متعددی دارند که ممکن است منجر به سکته مغزی و قلبی یا آسیب به کل اندام‌های بدن گردد. در نتیجه ضروری است متناوباً فشار شریانی افراد مسن کنترل شود و فشار نرمال برای آنها حفظ گردد. زیرا در گروه سنی کهن‌سال احتمال آسیب به‌مراتب بیش از سایر گروه‌های سنی است.
ممکن است فرد سالمند خانواده نظیر پدربزرگ یا مادربزرگ شما مدت‌ها بدون داشتن هیچ علائمی مبتلا به فشار بالای خون باشند. در چنین شرایطی پزشکان توصیه می‌کنند برای بررسی فشار خون نرمال در سالمندان، به طور منظم فشار آنها را اندازه بگیرید و کنترل کنید.
سنجش فشار شریانی ، کار چندان پیچیده‌ای نیست و به لطف تکنولوژی اندازه‌گیری آن ساده‌تر از گذشته شده است. اما پیش از اندازه‌گرفتن فشار شریانی لازم است، چند نکته را موردتوجه قرار دهید و رعایت کنید:
مورد اول، توجه داشته باشید که در طول شبانه‌روز فشار به طور طبیعی تغییر می‌کند. این مورد می‌تواند به عوامل متعددی از جمله داروهایی که فرد مصرف می‌کند، استرس و اضطراب روزانه فرد، رژیم غذایی، وضعیت بدن و ریتم تنفس وی بستگی داشته باشد.
در اغلب اوقات فشار شریانی در شروع روز پایین و در شب افزایش می‌یابد. بنابراین برای بررسی و کنترل دقیق فشار شریانی فرد سالمند، هنگام اندازه‌گیری فشار، زمان را ثبت کنید تا به‌راحتی بتوانید فشار فرد را در ساعات مختلف روز به طور دقیق مقایسه کنید.
مورد دیگری که لازم است نسبت به آن توجه داشته باشید، این است که عموماً هایپرتنشن نگران‌کننده نیست. از سوی دیگری فشارخون طبیعی در افراد مسن ممکن است در روزهای مختلف هفته با یکدیگر تفاوت داشته باشد. در کنار توجه به اهمیت و کنترل دقیق و منظم فشار شریانی و قراردادن این تغییرات در اختیار پزشک، مهم است که فرد سالمند به توصیه‌های پزشک عمل کند و برای تغییرات کوچک در سبک زندگی خود تلاش کند.
نکته بعدی که باید پیش از اندازه‌گیری فشار شریانی سالمندان دقت کنید این است که از فرد سالمند بخواهید ۱ ساعت قبل از اندازه‌گیری فشار از مصرف نمک، کافئین، نوشیدن قهوه و کشیدن سیگار پرهیز کند. همچنین نباید پیش از سنجش فشار شریانی ورزش یا فعالیت بدنی شدید داشته باشند. به‌علاوه فرد باید در آرامش کامل بوده و هیچ استرس و تنش عصبی در آن لحظه نداشته باشد. بنابراین از فرد سالمند بخواهید پیش از اندازه‌گیری فشار به مدت ۱۰ دقیقه در حالت نشسته، استراحت کند.
پیشنهاد می‌کنیم با خرید دستگاه فشارسنج شخصی به‌صورت ماهیانه برای سنجش فشار و بررسی فشار شریانی در افراد مسن حاضر در خانواده خود اقدام کنید. همان‌طور که اشاره کردیم چند روز پیاپی از ماه و در ساعت‌های مختلف شبانه‌روز فشار بیمار را اندازه گرفته و یادداشت کنند. سپس در مراجعه حضوری مقادیر اندازه‌گیری شده را در اختیار پزشک قرار دهید تا بتواند به طور دقیق وضعیت بیمار شما را بررسی کند و در صورت نیاز داروها و آزمایش‌های ضروری را تجویز نماید.
معیار عددی فشار شریانی طبیعی چه در افراد مسن و چه در جوانان برای خانم‌ها و آقایان یکسان می‌باشد. به این معنی که فشار ۱۲ روی ۸ ایده‌آل و مقدار بیشتر از ۱۳ روی ۸ چه برای خانم‌ها و چه برای آقایان فشار بالای خون می‌باشد. اما بروز تغییرات و بالارفتن فشار در خانم‌ها و آقایان با هم تفاوت دارد. بر اساس مطالعات انجام شده خانم‌ها زودتر از آقایان به افزایش فشار شریانی ناشی از بالارفتن سن مبتلا می‌شوند. به‌علاوه این مشکل در خانم‌ها شایع‌تر است.
یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین هورمون‌هایی که در بدن بانوان ترشح می‌شود، هورمون استروژن می‌باشد. با پا گذاشتن به سن و نزدیک‌شدن به دوران یائسگی، میزان ترشح این هورمون در بدن بانوان کاهش می‌یابد. با کم‌شدن میزان استروژن در خون، انعطاف رگ‌ها کم می‌شود و رگ‌ها سفت‌تر می‌شوند.
بر اساس آمار گزارش شده تعداد خانم‌های مبتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی در مقایسه با مردان بیشتر است. از سوی دیگر در سال‌های اخیر میزان فوت زنان به دلیل ابتلا به بیماری‌های قلب و عروق نسبت به مردان بیشتر بوده است. بنابراین میتوان این‌طور نتیجه‌گیری کرد که زنان بیش از مردان در معرض ابتلا به فشار شریانی و بیماری‌های قلبی هستند. در نتیجه دلیل اختلاف بیماری‌های قلبی عروقی بین زنان و مردان در ارتباط با همین موضوع می‌باشد.
عوامل متعددی وجود دارند که می‌توانند منجر به فشار شریانی مزمن بالا یا پایین در افراد گردند که خارج از کنترل شخص می‌باشند. این فاکتورها شامل موارد زیر هستند:
سن یکی از مهم‌ترین فاکتورهایی است که منجر به کاهش یا افزایش فشار شریانی می‌گردد. زیرا با افزایش سن رگ‌ها انعطاف خود را از دست می‌دهند و شروع به سفت‌شدن می‌کنند. در نتیجه قلب مجبور است برای عبور خون از رگ‌ها فشار بیشتری اعمال کند و منجر به تغییر فشار طبیعی در افراد مسن می‌گردد. جنسیت از دیگر فاکتورهای مؤثر در تغییرات فشارخون طبیعی در افراد مسن می‌باشد و همان‌طور که اشاره شد زنان بیش از مردان به آن مبتلا می‌شوند.
فاکتور وراثت را در این مورد نمی‌توان نادیده گرفت. در بیماری‌های فشار به‌ویژه فشار بالای خون عامل وراثت نقش زیادی دارد. سالمندانی که سابقه خانوادگی فشار دارند، بیش از سایرین در معرض ابتلا به فشار بالای خون قرار دارند. فاکتور دیگر نژاد و قومیت است که در تغییرات فشارخون طبیعی در افراد مسن بی‌تأثیر نیست.
برای نمونه، بر اساس تحقیقی در آمریکا، سیاه‌پوستان در مقایسه با سفیدپوست‌ها بیشتر به بیماری فشار شریانی مبتلا می‌شوند. از سوی دیگر برخی از بیماری‌ها نظیر بیماری‌های کلیوی و دیابت، سالمندان را بیش از سایرین در معرض ابتلا به فشار شریانی قرار می‌دهند.
سبک زندگی می‌تواند ارتباط زیادی با تغییرات فشار شریانی در افراد مسن داشته باشد. از جمله عواملی که می‌توانند به‌مرورزمان منجر به فشار شریانی مزمن در افراد مسن گردند عبارت‌اند از:
چاقی، چربی شکم و اضافه‌وزن افراد سالمند می‌تواند موجب تغییرات فشار خون نرمال در سالمندان گردد و منجر به افزایش فشار شریانی گردد. چرا که در این حالت قلب باید خون را با فشار بیشتری به تمام نقاط بدن پمپاژ کند. برای سالمندان با فشار شریانی طبیعی ورزش‌کردن نه‌تنها مانعی ندارد، بلکه سودمند است.
اما افراد مسنی که دچار افت فشارخون هستند، نباید بدون مشورت با پزشک خود ورزش کنند و یک برنامه ورزشی صحیح از پزشک خود بگیرند. برای سالمندانی که با مشکل فشار پایین مواجه هستند نوشیدن آب می‌تواند مفید باشد.
کاهش حجم وعده‌های غذایی و برنامه تغذیه اصولی می‌تواند به کنترل فشارخون طبیعی در افراد مسن کمک کند. بنابراین بهتر است سالمندان بجای مصرف غذای بیشتر، تعداد وعده‌های غذایی خود را زیر نظر پزشک افزایش دهند و با جلوگیری از پرخوری و کاهش مصرف زیاد چربی، از افزایش فشار شریانی خود پیشگیری نمایند.
از سوی دیگر سالمندان مبتلا به فشار بالای خون باید مصرف نمک در غذاهای خود را کاهش دهند و به‌مرور از سبد غذایی خود حذف نمایند. چنانچه فرد سالمندی با مشکل افت شدید فشار روبرو است، می‌تواند اندکی نمک برای بالابردن فشار خود استفاده کند.
تنش‌های عصبی، استرس و اضطراب نیز از دیگر عوامل محیطی و برهم‌زننده فشار خون نرمال در سالمندان هستند که می‌توانند در طولانی‌مدت به قلب آسیب بزنند. فعالیت‌های ناگهانی نظیر خواب زیاد و استراحت طولانی‌مدت یا بلندشدن ناگهانی هم می‌تواند منجر به افت فشار غیر مزمن در افراد مسن گردد.
حفظ فشارخون طبیعی در افراد مسن چندان کار پیچیده و دشواری نیست. تنها کافی است در سبک زندگی آنها و با مشورت پزشک تغییرات جزئی اعمال کنید.
ورزش و فعالیت بدنی سبک
باتوجه‌به دستورالعمل‌های جهانی، لازم است بزرگسالان در هر سنی که هستند در طول هفته حداقل ۱۵۰ دقیقه (معادل حدوداً روزی ۲۵ دقیقه) فعالیت بدنی متوسط و سبک داشته باشند. چنانچه فرد کهن‌سال بیماری خاص یا ناتوانی حرکتی دارد، توصیه می‌کنیم حرکات ورزشی را زیر نظر متخصص حرکات اصلاحی انجام دهند.
کاستن وزن بدن با رژیم غذایی مناسب و ورزش
چنانچه فرد سالمند دچار چاقی و اضافه است، بهتر است برای دستیابی به فشار خون نرمال در سالمندان برای کاهش وزن آنها برنامه‌ریزی کنید. زیرا با کاهش تقریباً هر یک کیلوگرم (دو پوند) از وزن می‌توانید به میزان ۱ میلی‌متر جیوه پر فشاری خون فرد مبتلا به فشار بالای خون را کاهش دهید.
داشتن رژیم غذایی سالم و کم‌نمک
رژیم غذایی سالم و ارگانیک متشکل از سبزی‌ها، میوه‌ها، غلات کامل، ماهی و لبنیات کم‌چرب می‌باشد. این رژیم غذایی با عنوان DASH شناخته می‌شود و مختص به افرادی است که تمایل دارد فشار بالای خونی خود را کاهش دهند و برای تنظیم فشارخون طبیعی در افراد مسن نیز توصیه می‌شود. به‌علاوه بهتر است تا جای ممکن مصرف نمک را در رژیم غذایی خود کم کنید و روزانه تنها ۲۳۰۰ میلی‌گرم در برنامه غذایی خود بگنجانید.
عدم استفاده از دخانیات و نوشیدنی‌های الکلی
برای تنظیم فشارخون طبیعی در سالمندان باید به فکر ترک سیگار و دخانیات آنها باشید. زیرا تنباکو و دود حاصل از دخانیات منجر به آسیب به دیوارة شریان‌های خونی می‌گردد که بیماری‌های قلبی و عروقی، فشار و در مواردی سکته قلبی و مغزی به همراه دارد.
نوشیدنی‌های الکلی نیز می‌توانند باعث فشار بالای خون شود و لازم است برای کنترل فشار خون نرمال در سالمندان مصرف آن محدود شود. چنانچه در خانواده شما فرد کهن‌سال الکل مصرف می‌کند، حتماً میزان مصرف این نوشیدنی را برای آنها محدود کنید.
کاهش تنش‌های عصبی و مدیریت و کنترل استرس
برای تنظیم فشارخون طبیعی در افراد مسن لازم است میزان استرس و تنش‌های عصبی آنها را با روش‌ها مختلف نظیر سفر، قرارگرفتن آنها در جمع‌های شاد، شرکت در کلاس‌های یوگا و مدیتیشن کنترل و مدیریت کنید. زیرا تکنیک‌های ریلکس کردن، تنفس عمیق و مدیتیشن می‌توانند نقش بسیار مؤثری در کاهش استرس و پرفشاری داشته باشند.
در شرایطی ممکن است راهکارهای فوق به فشار پایین خون و بهبود شرایط افراد میانسال کمکی نکنند. زیرا فشار خون آنها به‌قدری جدی شده که ورزش و رژیم غذایی سالم تنها راه‌حل درمان آنها نخواهد بود. در چنین شرایطی باید با پزشک معالج بیمار مشورت کنید تا بتوانید به کمک تغییر سبک زندگی، رژیم غذایی مناسب و مصرف داروهای مناسب، فشار خون بیمار را کنترل نمایید.
همچنین می‌توانید با تهیه دستگاه فشار خون دیجیتال نحوه گرفتن فشار را به آنها آموزش دهید تا بتوانند به طور روزانه و بدون حضور شما فشار خون خود را کنترل کنند.
چنانچه فرد مسنی هستید یا نگران افراد سالمند در خانواده خود هستید، پیشنهاد می‌کنیم با ایجاد تفاوت در سبک زندگی آنها بتوانند زندگی سالم‌تر و به‌دوراز بیماری و فشار خون به آنها هدیه دهید. در این مطلب در ارتباط با محدوده فشار خون نرمال در سالمندان، اهمیت حفظ فشار طبیعی خون در افراد میانسال، نحوه اندازه‌گیری صحیح فشار خون، فاکتورهای مؤثر در افزایش و فشار پایین خون و تغییرات سبک زندگی و راهکارهایی برای نگه‌داشتن فشاری خون در سطح نرمال ارائه دادیم.
شاید موارد گفته شده در این مقاله بتواند انگیزه‌ای باشد برای افرادی که تاکنون برای تغییر سبک زندگی و رفتن به سمت زندگی سالم‌تر تصمیم نگرفته‌اند.
همان‌طور که توضیح دادیم عارضه کاهش یا فشار بالای خون در میان‌سالی و کهن‌سالی امری محتمل و گاهی اجتناب‌ناپذیر است. اما با قرارگرفتن تحت‌نظر پزشک متخصص، مصرف داروهای مناسب، تغییر سبک زندگی و کنترل و اندازه‌گیری فشار منظم خون به‌خوبی می‌توانید از بروز فشار بالای خون یا پایین و آسیب‌های احتمالی ناشی از آن پیشگیری کنید.
:: متخصصین قلب
:: کلینیک قلب
:: متخصصین قلب
اطلاعات جامعه پزشکان این رسانه با هدف تسهیل در یافتن اعضای جامعه پزشکی ، دسترسی به اطلاعات حرفه ای آنان و اطمینان خاطر از دارا بودن مجوزهای لازم برای ارائه خدمات حرفه ای مانند پروانه طبابت و در راستای اجرای قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات مصوب جلسه علنی 1387.06.11 مجلس شورای اسلامی و آیین نامه اجرایی قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات مصوب 1393.08.21 هیئت وزیران مبنی بر انتشار اطلاعات در بردارنده حقوق و تکالیف مردم از طریق رسانه های همگانی ارائه شده است.
