سوزش قلب در کودکان: از علل تا درمان

سوزش سر دل یا سوزش قلب، ناراحتی است که اغلب در بزرگسالان اتفاق می‌افتد با این حال این عارضه می‌تواند سلامتی کودکان را تهدید کند. سوزش سر دل در کودکان اغلب موقتی و خفیف است و معمولاً کار به درمان نمی‌کشد زیرا این عارضه معمولا در اثر واکنش به برخی غذاها، زیاد خوردن و به سرعت جویدن غذا رخ می‌دهد. البته این عارضه می‌تواند در اثر استرس، شرکت در یک بازی ورزشی پررقابت نیز اتفاق بیفتد.به‌طورکلی، درک و رسیدگی به عارضه سوزش قلب در کودکان از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا این عارضه گاها می‌تواند ناشی از دلایل مختلفی از جمله مشکلات قلبی باشد. به دلیل ایجاد علائم مشابه میان سوزش قلب ناشی از مشکلات گوارشی و قلبی توصیه می‌شود ابتدا کودک مورد معاینه قرار بگیرد، سپس با رد مشکل قلبی به مسائل پراهمیت‌تر پرداخت تا جان کودک به خطر نیفتد.

اصلی‌ترین علل سوزش قلب کودکان 

غالباً سوزش قلب در خردسالان مسئله‌ای موقتی و خفیف است و به طور معمول بدون نیاز به هیچ گونه درمان خاصی سریعاً برطرف می‌شود. احتمال این سوزش واکنش کودک نسبت به برخی غذاها، پرخوری، خوردن غذا در زمان کوتاه و بدون جویدن کافی است.

رفلاکس عموماً بواسطه عدم بسته شدن عضله پایین مری، اسفنکتر تحتانی مری، پس از باز شدن برای ورود غذا به معده اتفاق می‌افتد. بروز چنین شرایطی در نوزادان زیر 1 سال به دلیل تشکیل ناقص سیستم گوارشی آن‌ها محتمل‌تر است. بروز رفلاکس معمولاً با رشد این نوزادان و قوی‌تر شدن عضله اسفنکتر کم می‌شود.

ریسک فاکتورهای ابتلا به سوزش قلب کودکان شامل موارد زیر است:

• نارس به دنیا آمدن نوزاد
• ابتلای کودک بیماری‌های مرتبط با ریه‌ها یا سیستم عصبی
• ابتلای کودک به اختلالات یا ناهنجاری‌های دستگاه گوارش مثل فتق هیاتال
• پرخوری کودک
• خوابیدن یا دراز کشیدن بلافاصله پس از خوردن غذا
• مصرف داروهای قلبی
• خوردن غذاهای محرک مثل شکلات، غذاهای چرب و نوشیدنی‌های گازدار
• رب و سس گوجه فرنگی
• غذاهای دارای ادویه

درد قلبی می‌تواند بسیار خطرناک باشد و اگر جدی گرفته نشود یا در روند درمان تعلل صورت گیرد می‌تواند موجب مرگ کودک شود.

• ابتلا به کاردیومیوپاتی‌های مادرزادی که باعث بزرگ شدن غیرطبیعی عضله قلب (هایپرتروفیک) یا نازکی غیرعادی ماهیچه قلب (اتساع روق) شده که معمولاً در بدو تولد ایجاد می‌شوند.
• ابتلا به مشکلات قلبی مادرزادی که بواسطه ناهنجاری در ساختار قلبی بیماران ایجاد می‌شود می‌تواند موجب درد قلبی در کودکان شود.
• داشتن التهاب عضله قلب که در اثر ابتلا به مشکل میوکاریت بروز می‌کند. التهاب فوق احتمالاً در اثر عفونت یا بیماری خودایمنی بروز می‌کند.
• ابتلا به ناهنجاری‌های عروق کرونر به عنوان شریان خونرسان به قلب معمولاً مشکلات مادرزادی و از بدو تولد محسوب می‌شوند که می‌توانند عامل بروز سوزش و درد قلبی باشند.
• آریتمی یا هرگونه بی‌‌نظمی در ریتم طبیعی قلب نیز می‌تواند عامل سوزش یا درد قلب در کودکان شود.

پریکاردیت یا عفونت بافت اطراف قلب هم ممکن است عامل سوزش قلب در اطفال باشد.

اصلی‌ترین علائم مرتبط با سوزش قلبی در کودکان

شناخت علائم سوزش سر دل در کودکان اولین قدم برای ارائه مراقبت موثر است. اهمیت تشخیص و مداخله به موقع را نباید نادیده گرفت، سوزش معده یا قلب درمان نشده می‌تواند منجر به عوارضی شود که بر سلامت جسمی، رشد و کیفیت زندگی کودک تأثیر بگذارد.

در ادامه سعی داریم به علائمی اشاره کنیم که  همراه با درد قلبی و سوزش قلب در اطفال و کودکان بروز می‌کنند:

1. علائم مرتبط با مشکلات قلبی:

• ناراحتی قفسه سینه: کودکان احتمالا در صورت بروز مشکل قلبی با احساساتی چون فشار، سفتی یا ناراحتی در قفسه سینه مواجه شوند به دلیل شباهت این علائم با ممشکلات گوارشی لازم است این علائم به موقع مورد بررسی قرار گیرند و درمان شوند تا جان کودک به خطر نیفتد.
• درد انتشاری: درد قلبی در کودکان ممکن است گاهی به بازوی چپ یا فک و پشت آن‌ها نیز منعکس شود.
• تنگی نفس: گاهی سوزش قلب کودکان با علائمی چون دشواری در تنفس یا تنفس سریع همراه است.
• سرگیجه یا سبکی سر: یکی از شایع‌ترین علائمی که در کودکان در صورت مشکل قلبی بروز می‌کند احساس ضعف یا سرگیجه است.
• سیانوز: زمانی که کودکی مشکل قلبی داشته باشد، اطراف لب‌ها یا نوک انگشتان او دچار تغییر رنگ پوست می‌شود. رنگ آبی پوست به علت کمبود اکسیژن ناشی از مشکل قلبی در خون بوجود می‌آید.
• تپش قلب: برخی از کودکان به دلیل مشکلات قلبی ممکن است دچار تپش‌های نامنظم قلب یا ریتم تند بیش از حد معمول آن شوند.
• سرفه یا خس خس: در برخی مواقع ناراحتی‌های قلبی در کودکان می‌تواند علائم تنفسی مثل سرفه مداوم یا خس خس سینه ظاهر شوند.
• غش کردن: گاهی کودکان مبتلا به مشکلات قلبی به دلیل عدم خونرسانی و اکسیژن رسانی کافی چندین بار غش می‌کنند.
• درد شکمی: گاهی ابتلای کودکان به بیماری‌های قلبی به احساس درد و ناراحتی شکمی در آن‌ها  منتهی می‌شود که حتی ممکن است با سایر مشکلات گوارشی اشتباه گرفته شود.

2. علائم مرتبط با مشکلات گوارشی:

• طعم ترش در دهان: احتمال دارد کودک در صورت حس سوزش قلب از تجربه همزمان حس طعم ترشی یا اسیدی در دهان خود نیز شکایت داشته باشد. این علامت بیانگر مشکلات گوارشی است.
• بلع دشوار: زمانی که کودک سوزش سر دل را تجربه می‌کند ممکن است دچار ناراحتی یا مشکل در بلع شود.
• گرفتگی صدا یا گلودرد: سوزش قلبی در کودکان به گونه‌ای است که زمانی که اسید معده ترشح می‌شود گلوی کودک تحریک می‌شود و ممکن است فرد دچار گرفتگی صدا یا گلودرد شود.
• بیماری رفلاکس معده: زمانی که اسید معده به مری برمی‌گردد باعث تحریک مری می‌شود به چنین شرایطی رفلاکس می‌گویند که موجب تجربه احساس سوزش سر دل در اطفال می‌شود.
• فتق هیاتال: وقتی کودک دچار فتق هیاتال می‌شود بخشی از معده از درون دیافراگم به قفسه سینه بیرون می‌زند و همین مسئله موجب بازگشت اسید معده می‌شود.
• چاقی: داشتن اضافه وزن با افزایش فشار بر روی شکم موجب افزایش جریان برگشت اسید معده به مری شده و بدین ترتیب کودک دچار سوزش قلب خواهد شد.
• تاخیر در تخلیه معده (گاستروپارزی): وقتی معده به طور مناسب و در زمان لازم تخلیه نشود، مری به طور مداوم در معرض اسید معده قرار می‌گیرد و همین مسئله منجر به سوزش سر دل می‌شود.
• یبوست: وقتی فرد نتواند به درستی مدفوع کند یا این کار به ندرت انجام شود، گاهی می‌تواند به رفلاکس اسید و سوزش سر دل منتهی شود.

عوارض عدم درمان سوزش قلبی در کودکان

باوجود خوش خیم بودن سوزش قلب در خردسالان در وهله اول، باید بگوییم عدم درمان این عارضه می‌تواند پیامدهای منفی برای آ در پی داشته باشد:

1. ازوفاژیت:

• قرارگیری مداوم مری در معرض اسید معده ممکن است موجب التهاب مری موسوم به ازوفاژیت شود. این بیماری با علائمی چون درد، مشکل در بلع و در موارد شدید، زخم مری همراه است و برای کودک می‌تواند بسیار ناراحت کننده باشد.

2. باریک شدن ساختار مری:

• التهاب مری اگر مزمن شود و به موقع درمان نشود، ممکن است باعث تنگی مری شود و عبور غذا به معده را دشوار ‌کند.

3. مری بارت:

• زمانی که کودکی برای مدت زمان طولانی ریفلاکس درمان نشده داشته باشد ممکن است شاهد تغییراتی در پوشش مری وی شویم، تجربه این وضعیت به لحاظ علمی به مری بارت معروف است. تغییر ایجاد شده در پوشش مری یک ریسک فاکتور حتمی برای سرطان مری است.

4. مشکلات تنفسی:

• بازگشت اسید معده به مری می‌تواند تا حلق کودک برسد و همین مسئله موجب مشکلات تنفسی از جمله سرفه، خس خس سینه یا تشدید علائم آسم در کودک شود. این نفس تنگی برای کودک آزاردهنده خواهد بود.

5. مشکلات دندانی

• بازگشت اسید معده به مری در صورت تشدید و رسیدن به فضای دهان باعث فرسایش مداوم مینای دندان می‌شود و همین مسئله پدیدآورنده مشکلات دندانی مانند کرم خوردگی دندان یا حساسیت آن می‌شود.

6. اختلال در خواب

    - سوزش سر دل شبانه با ایجاد اختلال در الگوهای خواب منجر به خستگی کودک شده و نه تنها کیفیت خواب وی را پایین می‌آورد بلکه کیفیت کلی زندگی کودک را مختل می‌کند.

7. اختلال در رشد:

    - در موارد شدید، وقتی کودک ناراحتی مداوم را تجربه می‌کند رفته رفته بواسطه تجربه سوزش قلب نسبت به خوردن بی میل می‌شود. همین مسئله با تاثیر منفی روی میزان تغذیه کودک منجر به اختلال در رشد وی می‌شود.

توجه به این نکته ضروری است که اگر عامل بروز سوزش قفسه سینه در کودک مشکلات قلبی باشد و این مسئله به شکل جدی پیگیری نشود، در مرحله نخست تاخیر در درمان می‌تواند موجب تشدید، گسترش بیماری و ایجاد نارسایی قلبی در کودک شود و در مراحل جدی‌تر و پیشرفت بیماری فرد مبتلا دچار مرگ ناگهانی و ایست قلبی شود.

بنابراین پیش از رسیدگی به سایر موارد ابتدا مطمئن شوید که عامل اصلی درد و سوزش قفسه سینه کودک دقیقاً چه منشایی دارد و در صورتی که این وضعیت به مشکل قلبی کودک مربوط است باید کودک را فورا به مراکز درمانی برسانید تا اقدامات لازم صورت گیرد و از مرگ حتمی نجات پیدا کند.

در صورتی که مشکل قلبی رد شد برای جلوگیری از بروز عوارض جانبی که در ابتدای این بخش به آن‌ها اشاره کردیم لازم است اقدامات مناسب درمانی انجام شود که در ادامه به طور مفصل به آن‌ها می‌پردازیم.

نحوه تمایز بین سوزش قلب و درد قلبی در کودکان

همانطور که پیش‌تر به این موضوع اشاره کردیم درد و سوزش قلبی ناشی از مشکلات گوارشی در کودکان می‌تواند بسیار شبیه هم به نظر برسند و علائمی مشابه ایجاد کنند به گونه‌ای که در ابتدا این دو را بایکدیگر اشتباه بگیریم از همین رو لازم است به تفاوت‌های این دو بپردازیم تا با ساده انگاری این مسئله جان کودک به خطر نیفتد.

1. مشکلات گوارشی:

• محل حس درد: معمولاً محل سوزشی که در اثر مشکل گوارشی در کودک ایجاد شده در قفسه سینه و بالای شکم حس می‌شود. چنین حس سوزشی ممکن است تا گلوی کودک نیز منتشر شود.
• عامل سوزش قلب: وقتی شکایت کودک از سوزش قلب در پی برگشت اسید معده به مری باشد این مسئله ممکن است به دلیل برخی محرک‌ها مثل برخی غذاها، پرخوری یا دراز کشیدن بعد از غذا ایجاد می‌شود می‌تواند منجر به تحریک مری گردد.
• مدت زمان احساس درد: سوزش قلب معمولاً یک حس ناراحت کننده گذرا است که پس از خوردن غذا بروز می‌کند و عموماً با مصرف آنتی اسیدها یا تغییر وضعیت  این معضل رفع می‌شود.
• علائم خاص همراه با درد و ناراحتی: معمولاً شکایتی که کودک از سوزش قلب ناشی از مشکلات گوارشی دارد با خوردن وعده‌های غذایی یا غذاهای خاص ایجاد شده و احتمالاً بعد از دراز کشیدن سوزش بیشتر می‌شود.

2- سوزش قلب و مشکلات قلبی

• محل حس درد: شکایت کودک از سوزش قلب ناشی از مشکل قلبی به‌طور کلی از احساس سوزش و ناراحتی در قفسه سینه است که ممکن است حتی این درد آزاردهنده به بازوی چپ یا فک کودک نیز سرایت کند. از طرف دیگر ممکن است این سوزش با احساس فشار یا سفتی همراه باشد.
• اگر عامل درد و ناراحتی قلب باز می‌گردد احتمالاً می‌توان آن را به بیماری‌های مادرزادی قلب، التهاب قلب، یا سایر مشکلات قلبی نسبت داد که کاملاً تجربه درد متفاوتی را نسبت به مشکلات گوارشی ایجاد می‌کند.
• مدت زمان احساس درد: درد ناشی از مشکلات قلبی و احساس سوزش قلب با منشاء قلبی پایدارتر است و لزوماً ارتباطی با وعده‌های غذایی یا فعالیت‌های خاص نخواهد داشت. هر چند ممکن است این درد با فعالیت بدنی ارتباط داشته باشد.
• علائم خاص همراه با درد و ناراحتی: باید به این نکته کنید که بروز درد قلبی در هر زمانی ممکن است، با این حال احتمال دارد این درد با فعالیت بدنی تحریک یا تشدید شود.

تمایز قائل شدن بین این دو درد بسیار مهم است، و در صورتی که کودکی علائم مداوم یا شدید درد و سوزش قلب را تجربه می‌کند، لازم است در مورد آن با یک متخصص مشورت نماید تا علت آن به درستی تشخیص داده شود و در مورد مدیریت این علائم اقدامات مناسب درمانی صورت گیرد.

زمان مراجعه به پزشک در صورت سوزش قلب کودکان 

سوزش قلبی کودکان معمولاً بی‌خطر است، اما علائم شدید یا مداوم نیازمند پیگیری پزشکی است. این علائم شامل نگرانی از سلامت قلب به‌ویژه در صورت وجود سابقه خانوادگی، مشکل در بلع، استفراغ خون یا مواد تیره، کاهش وزن بی‌دلیل، علائم تنفسی یا تنفس دشوار، درد قفسه سینه هنگام فعالیت بدنی، و همراهی با علائم دیگری مانند خستگی شدید، سرگیجه، یا تغییر رنگ پوست می‌شود. در این موارد، ارزیابی سریع توسط پزشک ضروری است.

نحوه تشخیص تفاوت‌های درد و سوزش قلبی در کودکان

1. ارزیابی بالینی:
   پزشک متخصص در مرحله اول یک ارزیابی بالینی کامل شامل دریافت شرح حال دقیق از وضعیت پزشکی و علائم احتمالی بیمار و بررسی علائم در هنگام استفاده از وعده‌های غذایی مورد استفاده یا فعالیت‌های تشدید کننده به‌دست می‌آورد. حتی ممکن است پزشک در مورد رژیم غذایی کودک، سطح فعالیت و هرگونه سابقه خانوادگی در خصوص مشکلات قلبی یا گوارشی سوالاتی را از والدین او بپرسد.
2. معاینه فیزیکی:
   در مرحله بعدی ممکن است پزشک اقدام به معاینه فیزیکی بیمار نماید تا بتواند سلامت کلی کودک را ارزیابی کرده و علائم یا نشانه‌های احتمالی به عنوان دلیل سوزش سر دل یا درد قفسه سینه را شناسایی کند. سپس نسبت به این علائم مداخلات پزشکی متناسب را ارائه نماید. در این مرحله پزشک ضربان قلب، تعداد تنفس و فشار خون کودک را ارزیابی می‌کند.
3. انجام تست‌های تشخیصی لازم:
   بسته به علائمی که بیمار دارد و نتیجه بدست آمده از ارزیابی بالینی، پزشک متخصص ممکن است انواعی از آزمایش‌های تشخیصی را برای رد یا تائید تشخیص خود تجویز کند. در ادامه به انواع تست‌های تشخیصی احتمالی که ممکن است مورد استفاده قرار گیرد اشاره خواهیم کرد:

• آندوسکوپی فوقانی: برای بررسی مشکلات مری و معده از جمله علائم التهاب یا آسیب در پوشش داخلی آنها پزشک از یک لوله انعطاف پذیر با سری دارای دوربین استفاده می‌کند به این عمل آندوسکوپی گویند.
• سنجش pH مری: در این روش تشخیصی طی یک بازه زمانی مشخص به اندازه‌گیری میزان اسیدی بودن مری می‌پردازند تا رفلاکس اسید احتمالی به عنوان عامل سوزش قلب شناسایی شود.
•  الکتروکاردیوگرام: این روش تشخیصی با ثبت دقیق فعالیت الکتریکی قلب به ارزیابی سلامت قلب یا مشکلات احتمالی آن کمک می‌کند.

- مطالعات تصویربرداری:

در برخی موارد، برای ارزیابی دقیق‌تر وضعیت قلبی کودک ممکن است پزشک مطالعات تصویربرداری مانند اشعه ایکس قفسه سینه را برای رد مسائل ساختاری قلب یا شناسایی مشکل در حفره قفسه سینه تجویز نماید.

سخن پایانی

درک تفاوت‌های بسیار جزئی بین سوزش قلب و درد قلبی در کودکان برای والدینی که به سلامت فرزندشان اهمیت می‌دهند مسئله ضروری محسوب می‌شود. در حالی که سوزش قلب در کودکان یک مشکل گوارشی محسوب می‌شود، هر گونه علائم مداوم یا نگران کننده باید توسط متخصص ارزیابی شود.

سوزش قلب ناشی از مشکلات گوارشی در کودکان اغلب با تغییر در سبک زندگی فرد قابل کنترل است، با این حال نباید علائم مداوم، شدید یا مرتبط را نادیده گرفت. مداخله به موقع می تواند به شناسایی و رسیدگی به مشکلات جدی احتمالی کمک کند و بهترین مراقبت و اقدام را برای بهبودی کودک ارائه دهد.